ปรัชญาสำหรับกฎหมาย และ ปรัชญาสำหรับกระบวนการยุติธรรม หรือระบบยุติธรรมของไทยมีความเกี่ยวข้องกันมาก จนยากที่จะแยกออกจากกันเมื่อทำการศึกษาถึงนิติปรัชญาสำหรับประเทศไทย แต่อย่างไรก็ตาม ทั้งสองสิ่ง มีความแตกต่างกัน กฎหมายไทย ถ้านับแต่เริ่มสืบสาวไปถึงสมัยอาณาจักรสุโขทัย เป็นกฎหมายตามประเภณี สืบทอดต่อ ๆ กันมา จนเป็นลายสือไทยในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ที่ปรากฎอยู่ในศิลาจารึก เป็นตัวอักษร นำมาตีความว่าเป็นกฎหมายได้ ทั้งกฎหมายมหาชน กฎหมายเอกชน กฎหมายปกครอง กฎหมายแพ่ง กฎหมายอาญา และอื่น ๆ ได้มาก 

ขอเล่านิทานพื้นบ้านในอดีตสะท้อนนิติปรัชญาสำหรับประเทศไทย

สังคมไทยมีการติดต่อค้าขายกับชาวต่างชาติ และมีชาวต่างชาติ อพยพมาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทยจำนวนมากในจำนวนนั้น คนจีนมีจำนวนมากที่สุด เมื่อมาอยู่ร่วมกัน ย่อมมีการทะเลาะ เบาะแว้ง กับคนไทยเป็นเรื่องปกติ นิสัยคนจีนบางหมู่เหล่า ไม่เรียบร้อยตามแบบวิถีไทย เช่น ส่งเสียงดัง บ้วนน้ำลายลงพื้น สกปรก ไม่ใส่ใจในความสะอาดเรียบร้อย ไม่เกรงใจไคร คนไทยเรียกพวกนี้ว่า “เจ๊ก” แต่ถ้าเป็นคนเรียบร้อยสุภาพจะเรียกว่า “จีน”

วันหนึ่งคนไทยทนการส่งเสียงดังทั้งจากการพูดจา และการกระทำ อันเป็นที่รำคาญ ของบ้านคนจีนที่อยู่ในชุมชนเดียวกันไม่ได้จึงเอาท่อนไม้เหวี่ยงไปที่บ้านของคนจีน เพื่อให้หยุดส่งเสียงดัง เป็นที่สร้างความรำคาญใจกับเพื่อนบ้านเป็นอย่างมาก ทำให้คนจีนไม่พอใจเนื่องจากถูกขว้างบ้าน จึงเอาเรื่องนี้ไปฟ้องผู้ใหญ่บ้านให้ตัดสินคดี เมื่อผู้ใหญ่บ้านที่เป็นคนไทยทราบเรื่อง ผู้ใหญ่บ้านเมื่อเข้าใจความเป็นมาเป็นอย่างดีแล้ว แต่จะต้องตัดสินคดี จึงแกล้งหยิบหนังสือขึ้นมาเล่มหนึ่ง แล้วแกล้งอ่านข้อกฎหมายออกไป เพราะรู้ว่า คนจีนอ่านหนังสือไทยไม่ออก คนไทยคู่กรณีก็ไม่ได้เรียนหนังสือเป็นชาวบ้านธรรมดา อ่านหนังสือไม่ออก โดยแกล้ง ๆ อ่านออกเสียงไปว่า…..

 “กฎหมายว่าไว้…..ไทยขว้างบ้านเจ็ก ไม่ถูกเด็กเล็ก ให้เลิกลากันไป…”

ซึ่งแน่นอน คนจีนไม่พอใจ แต่คนไทยพอใจ และแยกย้ายกลับไป โดยคนจีนมีความแค้นใจมาก คนจีนจึงไปเตรียมหาท่อนไม้มาขว้างบ้านคนไทยบ้าง เลือกเอาตอนที่ไม่มีไครอยู่บ้านจะได้ไม่ถูกเด็กเล็กผู้คน ความทราบถึงผู้ใหญ่บ้าน เพราะคนไทยไปฟ้องว่าคนจีนขว้างบ้าน จึงเรียกคู่กรณีมา และผู้ใหญ่บ้านก็อ่านกฎหมายให้ฟัง

“กฎหมายว่าไว้… เจ๊กขว้างบ้านไทย ผีเรือนตกใจ ปรับผ้าใหมสิบชั่ง…”

…คนจีนจำทนต้องจ่ายค่าปรับตามกฎหมายให้คนไทย…

จากนิทานข้างต้น มีคำตอบประเด็นนิติปรัชญาสำหรับประเทศไทยอยู่มาก ทั้งในด้านกฎหมาย และระบบยุติธรรม